شایعه‌ای که سینمای فرانسه را به لرزه درآورد | گزارش اختصاصی «سینما اعتماد» از جشنواره کن

سینما اعتماد ، لادن موسوی : مراسم افتتاحیه جشنواره کن ۲۰۲۴ ، سه شنبه شب بعد از بالا رفتن ستارگان و فیلمسازان از فرش قرمز جشنواره در سالن لویی لومییر کاخ جشنواره شروع شد.  مدیر جشنواره کن «ایریس کنوبلاخ» و «تیری فرمو» مدیر اجرایی کن بر بالای پله های فرش قرمز کن از ستارگان سینمای جهان استقبال کردند.

جشنواره امسال در حالی شروع به کار کرد که خبری نگران کننده سینمای فرانسه و جشنواره کن را تحت شعاع خود قرار داده بود. چند روز پیش مطلبی در یکی از مجلات معتبر فرانسه «کنر آنشنه» چاپ شد که دنیای سینمای فرانسه را به لرزه در آورد. بر اساس این شایعه روزنامه «مدیا پارت» که روزنامه تحقیقاتی شماره یک این روزهای فرانسه است، به مدت چندین ماه بر روی پرونده های متعددی درباره ده نفر از بزرگ‌ترین چهره های مرد سینمای فرانسه که مرتکب مزاحمت جسمی و یا تجاوز  شده اند کار کرده است. باز هم بر اساس این شایعه، «مدیاپارت» که پرونده های تحقیقاتی اش تا به امروز راز های زیادی از جمله پرونده اختلاس در کمپین ریاست جمهوری نیکلاس سارکوزی، رییس جمهور سابق فرانسه را بر ملا کرده است، تصمیم گرفته بود تا این پرونده را هم زمان با افتتاح جشنواره کن امسال برملا کند. از چند روز قبل از شروع جشنواره، این شایعه مثل بمبی در سینمای فرانسه ترکید. چون از قرار معلوم اسم ده نفر از بزرگ‌ترین کارگردانان، بازیگران و تهیه کنندگان سینمای امروز فرانسه که چندین نفرشان در جشنواره امسال هم فیلم دارند، در این لیست جای داشت. به همین دلیل، جشنواره کن گروه تخصصی در زمینه بحران را استخدام کرد، تا بتوانند در صورت انتشار این خبر جلوی فاجعه را در جشنواره بگیرند. مدیران جشنواره هم از قبل اعلام کردند که در صورت انتشار این لیست، اگر کسی از این ده نفر فیلمی در جشنواره کن داشته باشد، این فیلم ها را بدون معطلی از جشنواره بیرون  خواهند کشید.

خبری که به حقیقت نپیوست. روزنامه «مدیاپارت» که تا ساعتی قبل از شروع جشنواره سکوت اختیار کرده بود، در آخرین دقایق اعلام کرد که این خبر شایعه بوده و لیستی در اختیار ندارد. این خبر باعث شد تا سینمای فرانسه و مخصوصا جشنواره کن که اعتبار جهانی کشور فرانسه در زمینه هنر و سینما است نفس راحتی بکشند.

این شایعه در حالی جشنواره کن و دنیای سینمای فرانسه را به لرزه در آورد که مسئولین جشنواره امسال بالاخره تصمیم گرفتند تا به موج جهانی فمینیسم بپیوندد و زنان را در جایگاه هم ترازی با مردان قرار دهد. در گذشته و چند سال اخیر ، منتقدان و مخصوصا زنان جهان از جشنواره کن خورده گرفته بودند، چرا که این جشنواره  را جشنواره ای جنسیتی می دانستند که زنان را در درجه دوم اهمیت قرار میداد. برای مواجهه با این انتقادات، پارسال بعد از اعلام بازنشستگی مدیر سابق کن، «ایریس کنوبلوک» به مدیریت این جشنواره انتخاب شد تا اولین زنی باشد که این مقام را ، البته در کنار «تیری فرمو» معروف، مدیر اجرایی جشنواره که در اصل شخص اول و آقای همه کاره جشنواره است،اشغال می کند.

مسئولین کن در ادامه تلاش هایشان برای به روز کردن جشنواره و رسیدن به استاندارد های فمینیستی روز جهان،  هیئت داوران بخش مسابقه  اصلی جشنواره را هم عمدتا از زنان انتخاب کرده اند. «گرتا گرویگ» زن بازیگر، نویسنده و کارگردان آمریکایی، که فیلم باربی او در سال ۲۰۲۳، سر و صدای زیادی به راه انداخت، ریاست این هیئت را بر عهده دارد. چهار زن دیگر هم او را در داوری جشنواره امسال همراهی می کنند: «لیلی گلدستون» بازیگر امریکایی که پارسال با فیلم «قاتلین ماه گل» در جشنواره کن حضور داشت، «ابرو چیلان» نویسنده و عکاس ترک و همچنین همسر کارگردان مورد علاقه و سوگلی کن «نوری بیلگه چیلان» ، «اوا گرین» بازیگر معروف فرانسوی و «نادین لبکی» نویسنده و کارگردان معروف لبنانی که جایزه هیئت داوران جشنواره کن را در سال ۲۰۱۴ برای فیلم «کفرنائوم» از آن خود کرد، در کنار «گرتا گرویک» داوران بخش اصلی مسابقه هستند. چهار مرد هم البته در کنار این پنج زن در هیئت داوران حضور دارند. «خوان آنتونیو بیونا» نویسنده، کارگردان و تهیه کننده اسپانیایی، «پیر فرانچسکو فاوینو» بازیگر ایتالیایی، «کوره-ایدا هیروکازو» کارگردان مطرح ژاپنی، و «عمر سی» بازیگر و تهیه کننده فرانسوی. این اولین بار در تاریخ جشنواره کن است که تعداد داوران زن بخش مسابقه اصلی از داوران مرد بیشتر است. در کنار این انتخاب های تاریخی، جشنواره کن اعلام کرد که فیلم کوتاه «ژودیت گودرش» به نام «من هم» را در افتتاحیه بخش جانبی «نوعی نگاه» به نمایش می گذارد. این فیلم که نام خود را از هشتگ معروف «من هم» (me too) گرفته است، شرح حال گروهی از زنان که تحت تجاوز و یا آزار جنسی قرار گرفته اند را در کنار ماجرای خود «گودریش» به تصویر می کشد. «ژودیت گودرش» یکی از بازیگران زن فرانسه است که چند ماه پیش پرده از آزار های جنسی، جنسیتی که از طرف دو کارگردان بزرگ فرانسوی «بنوا ژکو» و «ژک دوواین» متحمل شده بود برداشت و از این دو شکایت کرد. سخنرانی پرشور او بر ضد آزار و اذیت های جنسی، دو ماه پیش در مراسم سزار که مراسم اسکار سینمای فرانسه به حساب می آید، یکی از به یادماندنی ترین لحظات در تاریخ مراسم سزار محسوب می شود.

مجری مراسم افتتاحیه امسال جشنواره کن هم یکی از بازیگران زن و کمدین های مطرح فرانسوی «کمی کوتن» بود تا باز هم زنی دیگر نقشی مهم را در  جشنواره امسال و مراسم افتتاحیه بازی کند.

در این مراسم برای اولین بار جشنواره کن اعلام کرد که قصد اهدای هدیه خوشامدگویی به رییس هیئت داوران دارد که بی سابقه بود. این هدیه اجرای آهنگی از یکی از فیلم هایی بود که رییس هیئت داوران، «گرتاگرویک» در گذشته سناریو آن را نوشته و در آن بازی کرده بود. آهنگی نا آشنا با خواننده ای نا آشنا برای عموم که البته برای «گرتا گرویک» آشنا و نوستالژیک بود و موجب ابراز احساسات او  شد. به گمانم مدیران جشنواره کن با اهدای این هدیه بی سابقه قصد مدرنیزه و یا اسکاریزه کردن جشنواره کن را داشتن ، تا از خشکی این مراسم  با آهنگی و اجرایی کم کنند. این آهنگ هم توسط خواننده ای زن خوانده شد تا باز هم جشنواره کن، نور پروژکتورش را به گونه ای دیگر به روی زنان بیندازد.

هر سال جشنواره کن نخل طلای افتخاری به یکی از بزرگان سینمای جهان اهدا می کند. امسال این نخل به «مریل استریپ» که با سه جایزه اسکار و نه جایزه گلدن گلوب بی شک بزرگ‌ترین بازیگر زن جهان است اهدا شد. در هنگام ورود این ابر بازیگر، حاضران در سالن دقایقی طولانی برای او دست زدند. در طی این سال ها که به جشنواره کن آمده ام، تا به حال تشویقی به این طولانی برای هیچ کس، حتی بزرگ ترین کارگردانان و بازیگران جهان ندیده بودم. تشویق ها به حدی طولانی بود که «مریل استریپ» خجالت زده شده بود و به شوخی قصد ترک صحنه را کرد. برای اهدای این جایزه، «ژولیت بینوش» که او هم یکی از بزرگ‌ترین بازیگران سینمای فرانسه و البته شناخته شده در جهان است به روی صحنه آمد. او که به شدت هیجان زده بود با دستانی لرزان، برگه های سخنرانی اش در مدح «مریل استریپ» را نگه داشته بود و در حالی که دقایقی طولانی درباره زندگی و فیلم های «مریل استریپ» صحبت می کرد قادر به کنترل احساساتش نبود. «مریل استریپ» هم که هیجان زده و احساساتی شده بود با بغض و اشک نخل افتخاری کن را پذیرفت و از مدیران جشنواره تشکر کرد که او را بعد از سی و پنج سال دوباره به جشنواره کن دعوت کرده اند! سپس این دو به عادت جشنواره، شروع جشنواره کن را اعلام کردند. بنابراین نخل افتخاری امسال جشنواره هم  از دستان هنرمندی زن به هنرمند زنی دیگر اهدا شد تا شاید بتوان گفت که مراسم افتتاحیه جشنواره کن امسال صد در صد زنانه بود. مدیران جشنواره امسال تلاش زیادی کردند تا خود را هم گام و هم سو با جهان کنند و برای اولین بار نقش اول را به زنان دادند. باید اعتراف کنم که حتی تصور مراسمی چنین زنانه، چند سال پیش اصلا برایم قابل تصور نبود. زمانی که گاه تمام داوران جشنواره مرد بودند، زمانی که هیچ فیلمی به کارگردانی یک زن نخل طلای جشنواره را نگرفته بود، زمانی که مجبور به پوشیدن کفش های پاشنه بلند برای رفتن به روی فرش قرمز بودیم وگرنه حق ورود به مراسم را نداشتیم! آن روز ها دور نیستند اما حالا و با این چرخش جشنواره به سمت زنانگی و برابری، آن روزها دور به نظر می رسند. این تغییر و تحول جشنواره کن، هر چند دیر و هر چند آرام اتفاق افتاد، اما جای تقدیر و تحسین دارد.

داستان فیلم «پرده دوم »درباره چه بود؟

بعد از مراسم افتتاحیه، فیلم «پرده دوم» به کارگردانی «کانتن دوپیو» به عنوان فیلم افتتاحیه به نمایش در آمد. بازیگران معروف این فیلم فرانسوی از جمله «لئا سیدو» ، «لویی گرل» و «ونسان لندون» هم به همراه کارگردان و دیگر عوامل فیلم از فرش قرمز بالا رفتند و در سالن اصلی کاخ جشنواره حضور یافتند تا با دیگران به نمایش فیلمشان بنشینند. معمولا هر ساله فیلمی در بخش خارج از مسابقه به مناسبت شروع جشنواره و به عنوان فیلم افتتاحیه به نمایش در می آید. «پرده دوم» در ژانر کمدی سیاه، یکی از ژانر های مورد علاقه فرانسوی ها ساخته شده است. داستانی که در کاتالوگ جشنواره می شود خواند از این قرارر است: «فلورانس» در تلاش است تا «دیوید» مرد مورد علاقه اش را به پدر خود «گیوم» معرفی کند. «داوید» اما احساس و علاقه ای به فلورانس ندارد و در صدد است تا با طرح نقشه ای او را از این کار منصرف کند. «داوید» سعی دارد تا «فلورانس» و «ویلی» یکی از دوستانش را به هم معرفی کند تا «فلورانس» را از سر خود باز کند. سرنوشت این چهار نفر را در رستورانی در ناکجا آباد دور هم جمع می کند… فیلم اما کاملا با این خلاصه داستان متفاوت است. هنوز دقایقی از شروع فیلم نگذشته است که «داوید» که در حال راه رفتن و حرف زدن با «ویلی» برای مجاب کردن اوست ، از حرف های «ویلی» معذب می شود و به او تذکر می دهد که در حال بازی در فیلم هستند و درست نیست که این حرف ها را جلوی تماشاگران بزند. «دوپیو» با این جمله و به طور ناگهانی دیوار چهارم (اصطلاحی که برای شکستن حریم بین بازیگران و تماشاگران در فیلم وجود دارد) را می شکند تا مثل همیشه، این بار هم فیلمش را از دیگر فیلم ها متمایز کند.  «دوپیو» در این فیلم از مسئله ای صحبت می کند که به تازگی مشکل بزرگی را برای سینمای دنیا به وجود آورده است: هوش مصنوعی. مشکلی که حتی بزرگ‌ترین سینمای جهان، یعنی سینمای هالیوود را چندین ماه به اعتصاب و تعطیلی کشاند. در «پرده دوم» مثلا فیلمی با داستانی که اول برایتان نوشتم در حال ساخت است. این فیلم به دست هوش مصنوعی نوشته شده و کارگردانی می شود. نظر و نگاه «کانتن دوپیو» به این پدیده کاملا مشخص است. از نظر او هوش مصنوعی هیچ گاه نمی تواند جای انسان پشت دوربین، جای نویسنده و کارگردان را بگیرد.

چون روح و احساسات ندارد و بنابراین نمی تواند به خلق اثری خارق العاده دست بزند. بازیگران فیلم توانسته اند در نقش بازیگرانی خسته از این گونه روند فیلمسازی، همگی خوش بدرخشند که لازم به ذکر است چون در فیلم های فرانسوی  پدیده ای گاها نادر است. بزرگ‌ترین مشکل فیلم اما ، که به گمانم مانع حضورش در بخش مسابقه جشنواره هم شده است، تکراری بودن آن است که «پرده دوم» را بعد از مدتی برای تماشاگر خسته کننده می کند که با وجود زمان کوتاه فیلم (یک ساعت و ربع) عجیب است. این تکرار اما هم در نوع دیالوگ نویسی و هم در طراحی میزانسن ، هم زمان به چشم می خورد. در بیش از نیمی از فیلم ، بازیگران دو به دو در حال راه رفتن دیالوگ هایشان را رد و بدل می کنند. در این میزانسن،  دوربین  پا به پای دو بازیگر بدون کات حرکت می کند و بازیگران ناگهان با دوربین و یا عوامل پشت دوربین که ما نمی بینیمشان صحبت می کنند. این میزانسن که بار اول جذاب و حتی شوکه کننده است بعد از بار دوم و سوم تکراری می شود و هیچ سود و منفعتی برای تماشاگر ندارد. از آن طرف مدل دیالوگ های بازیگران هم تکراری است. یعنی اینکه بازیگران، دو به دو در حال حرف زدن و سپس یکی به دو کردن و نهایتا کمی دعوا هستند قبل از اینکه آرام شوند و به روال سابق فیلمبرداری برگردند. این نوع پترن دیالوگ نویسی باعث خستگی تماشاگر می شود که کم کم می فهمد که در هر سکانس، هر بار دقیقا با همان شکل و ترتیب در دیالوگ نویسی رو به رو است و چون دیگر جذابیت شکسته شدن دیوار چهارم را هم از دست می دهد، در بین این دیالوگ ها که به اصطلاح به طور پینگ پونگی (یکی این می گوید و یکی آن می گوید) بین بازیگران رد و بدل می شوند، سردر گم می ماند که بالاخره به کجا قرار است برود. و البته فیلم بعد از صحنه رستوران باید تمام شود، اما نمی دانم چرا نمی شود و همچنان پانزده، بیست دقیقه ای ادامه دارد که کاملا اضافی است. بحث فیلم عوض می شود و فیلم دچار دوپارگی می شود. «دوپیو» که به ساخت فیلم هایی با زمان کوتاه (معمولا یک ساعته) عادت دارد، نمی دانم چرا خود را مجبور به ساخت این پانزده، بیست دقیقه آخر دانسته، که به نظرم اشتباه است. شاید اگر این یک ربع اضافه وجود نداشت، بقیه فیلم هم انقدر طولانی و تکراری به نظر نمی رسید.

پایان فیلم هم آزار دهنده است که البته این بار این آزار ، قطعا از طرف کارگردان خواسته شده است.  پلان آخر فیلم تصویری چند دقیقه ای از ریل های تراولینگی است که برای حرکت دوربین، در هنگام حرف زدن بازیگران در حال راه رفتن چیده شده اند. پلانی طولانی با ریل هایی که بی پایان به نظر می رسند. کارگردان فیلم  خواسته با این پلان بر بی مصرف، بی هدف و بی هنر بودن هوش مصنوعی تاکیدی دوباره کند که البته کاملا هم موفق شده است.

به هر صورت «پرده دوم» فیلمی متفاوت است که لیاقت حضور در جشنواره ، به عنوان فیلم افتتاحیه را دارد چون با تمام کم و کاستی هایش، اما جرات بیان سوژه ای را داشته که بحث روز سینما و حتی می شود گفت بحث روز جهان در تمام ابعاد است. «کانتن دوپیو»  تنها به طرح این سوژه نو آورانه  بسنده نکرده و سعی کرده با متفاوت بودن در میزانسن و مدرنیزه کردن رابطه بین فیلم و تماشاگر ، اثری نو و متفاوت را ارائه کند. این نو آوری و تجربه جدید، هر چند که فیلم مشکلاتی دارد، اما انقدر شجاعانه است که جای تقدیر دارد.